فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده 1
فصل اول: کلیات طرح تحقیق
1-1- مقدمه 3
1-2- بیان مسأله 3
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق 4
1-4- سؤالات تحقیق 6
6-5- فرضیه¬های تحقیق 6
1-6- اهداف تحقیق 6
1-7- تعیین محدوده مکانی تحقیق 6
1-8- روش تحقیق 7
1-8-1- جامعه آماری 7
1-8-2- ابزار گردآوری اطلاعات 7
1-8-3- روش تحلیل آماری 8
1-9- مفاهیم و اصطلاحات 8
1-10- مشکلات و محدودیتهای تحقیق 9
فصل دوم:چارچوب نظری تحقیق
1-2- مقدمه 12
2-2- مفاهیم و اصطلاحات 15
2-3- توزیع فضایی جمعیت 18
2-4- شهرنشینی در جهان از نظر سازمان ملل 22
2-5- مهمترین عوامل تجمع و پراکندگی جمعیت 24
2-6- عوامل جغرافیایی مؤثر در پراکندگی جمعیت 27
2-6-1- پراکندگی عمودی جمعیت 27
2-6-2- تأثیر آب و هوا 27
2-6-3- جمعیت و خاک 28
2-6-4- جمعیت و ناهمواری 28
2-6-5- عوامل زیستی 29
2-6-6- منابع معدنی و انرژی 30
2-7- عوامل اصلی رشد جمعیت شهرها 30
2-7-1- رشد طبیعی جمعیت شهر 30
2-7-2- اثر مهاجرت 31
2-7-3-اثر توسعه محدوده و ادغام آبادی های پیرامون 31
2-7-4- تأثیر متقابل شهرنشینی توسعه و مهاجرت 31
2-8- نگاهی اجمالی به نظریه¬های جمعیتی 32
2-8-1- طرفداران افزایش جمعیت 32
2-8-2- مخالفان افزایش جمعیت 33
2-8-3- طرفداران ثبات جمعیت 33
2-8-4- طرفداران حد متناسب جمعیت 33
2-9- نظریه آب و سکونتگاه 33
2-10- الگوی تراکم جمعیت شهرها از نظر کلارک 34
2-11- نظریه نیازسنجی شهری 35
2-12- نظریه حد مطلوب جمعیت 35
2-13- نظریه سلسله مراتب شهری 36
2-14- نظریه شهرکهای اقماری 37
2-15- نظریه شهرهای جدید پیوسته 37
2-16- نظریه اندازه شهر 37
2-17- نظریه قطب رشد و شهرگرایی 39
2-18- نظریه شهرهای مسلط 40
2-19- نظریه شهرهای نامتمرکز 40
2-20- نظریه شهر فشرده 43
2-21- نظریه شهر پایدار 44
2-22- شهر و نظریه¬های اجتماعی 46
2-22-1- مکتب مدرنیسم یا کارکردگرایی 47
2-22-2- مکتب مگااستراکچرالیسم (فن¬گرایی) 47
2-22-3- مکتب آمایش انسانی 47
2-22-4- مکتب پست مدرنیسم 48
2-23- مروری بر دیدگاههای متفاوت ازدحام شهری 48
2-23-1- دیدگاه اقتصادی 49
2-23-2- دیدگاه اکولوژی و اجتماعی 50
2-23-3- دیدگاه سیاسی 50
2-23-4- دیدگاه بهداشتی 51
2-23-5- دیدگاه روانشناختی 51
2-24- سیر تحول مسئله تراکم در یکصد سال اخیر 52
2-25- تراکم زیاد و تراکم کم: نکات مثبت و منفی 53
2-25-1- تراکم زیاد و نکات منفی 53
2-25-2- تراکم زیاد و نکات مثبت 54
2-25-3- تراکم کم نکات منفی 54
2-25-4- تراکم کم نکات مثبت 55
2-26- شیب تراکم جمعیت شهری از مرکز به پیرامون 56
2-27- حد متناسب شهری و تراکم آن 58
2-28- عوامل مشوق و مؤثر در متراکم شدن شهرها 59
2-29- نحوه توزیع تراکم¬های شهری و عوامل تأثیرگذار بر آنها 60
2-30- عوامل مؤثر تراکم جمعیت در شهرها 63
2-30-1- فضای شهری و تراکم جمعیت 63
2-30-2- زمین و تعیین حداکثر تراکم 64
2-30-3- باران و تراکم جمعیت 64
2-31- عوامل اقتصادی مؤثر بر تراکم شهری 65
2-31-1- عوامل جمعیتی 66
2-31-2- درآمد خانواده 66
2-31-3- قیمت زمین و مسکن و تراکم 67
2-31-4- نرخ مالکیت اتومبیل و تراکم 67
2-31-5- هزینه خدمات شهری و تراکم 67
2-31-6- مباشرات توسعه شهری و تراکم 68
2-32- رویکردهای اساسی در تعیین تراکم شهری 71
2-32-1- رویکرد سرمشقی 71
2-32-2- رویکرد برنامه¬ای 73
2-33- راهبردها 73
2-33-1- راهبرد تمرکز: الگوی توسعه واحدهای برنامه¬ریزی شهری شده 73
2-33-2- راهبرد تمرکز: سیاست تحکیم شهری 74
2-33-3- راهبرد عدم تمرکز: متمرکز 74
2-34- تراکم جمعیت و اکولوژی شهری 75
2-35- ظرفیت قابل تحمل محیط 76
2-1-35- تبیین مفهوم ظرفیت قابل تحمل محیط از دیدگاه سیستمی 76
2-36- روش¬های کنترل تراکم 78
2-37- قاعده تراکم اندازه 78
2-38- عوامل اجتماعی و فرهنگی تراکم شهری 79
2-39- پیشینه تحقیق 81
2-40- جمع¬بندی 84
فصل سوم: محدوده مورد مطالعه
3-1- مقدمه 89
3-2- موقعیت جغرافیایی استان کرمانشاه 89
3-3- موقعیت جغرافیایی شهرستان کرمانشاه 90
3-4- موقعیت جغرافیایی شهر کرمانشاه 90
3-5- آب و هوا 92
3-6- ناهمواریها 93
3-7- آبهای سطحی 93
3-8- تاریخچه و وجه تسمیه شهر کرمانشاه 93
3-9- ویژگی جمعیتی ترکیب و ساختمان جمعیت 94
3-9-1- روند تغییرو تحولات جمعیتی شهر کرمانشاه 94
3-9-2- بُعد خانوار 95
3-9-3- ساختمان سنی 97
3-9-4- ساختمان جنسی 98
3-9-5- سطح سواد و تحصیلات 99
3-9-6- تحولات جمعیت و تقسیمات کشوری در سالهای مختلف 99
3-9-7- تراکم جمعیت در استان کرمانشاه و تغییرات آن 101
3-9-7-1- تراکم کلی جمعیت شهر کرمانشاه 102
3-9-8- سرانه کاربری وضع موجود در شهر به تفکیک منطقه و شهر 103
3-9-9- جمعیت و تراکم جمعیت شهر کرمانشاه در مناطق مختلف 104
3-9-10- تغییرات کالبدی فضایی شهر کرمانشاه 110
3-9-10-1-روند توسعه تاریخی و شکل گیری شهر کرمانشاه 110
3-9-10-2- دوران قبل از قاجار 111
3-9-10-3- دوران قاجاریه 111
3-9-10-4- دوران پهلوی 112
3-9-10-5- دوران حاضر 114
3-9-11- ویژگی¬های اقتصادی شهر کرمانشاه 115
3-9-12- ساختار اشتغال در بخش های عمده فعالیت 117
3-9-13- خصوصیات اجتماعی شهر 119
3-9-14- آسیب¬های جمعیتی و اجتماعی، فرهنگی شهر 120
فصل چهارم: یافته¬های تحقیق
4- یافته های تحقیق 123
4-1- بررسی نحوه تراکم جمعیت در محلات مورد مطالعه 123
4-2- مدل تحلیلی پژوهش و معرفی معیارهای مورد استفاده 125
4-2-1-هم سویی با گرایشات مردم 126
4-2-1-1- متوسط تراکم ساختمانی 126
4-2-1-2- قیمت زمین 128
4-2-2- استفاده بهینه از تأسیسات وضع موجود 130
4-2-3- ارتقاءِ کیفیت کالبدی 130
4-2-3-1- ریزدانگی بافت 130
4-2-3-2- سرانه خدمات محله¬ای 133
4-2-4- کاهش ترافیک 135
4-2-4-1- ظرفیت سیستم حمل و نقل عمومی 135
4-2-4-2- عرض معبر 137
4-3- فاصله از مرکز شهر 139
4-4- تحلیل سلسله مراتبی 141
4-3-1- مقایسه زوجی گزینه¬ها (محلات) 145
4-5- اولویت¬بندی محلات و تعیین تراکم بهینه 146
4-6- مقایسه جمعیت محلات موجود با جمعیت محلات پیش¬بینی شده تحقیق 147
فصل پنجم: نتیجه¬گیری
5-1- آزمون فرضیات 150
5-1-1- آزمون فرضیه اول 150
5-1-2- آزمون فرضیه دوم 150
5-2- بحث، نتیجه¬گیری و پیشنهادات 150
منابع و مآخذ 153
پیوست¬ها 161
Abstract II
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره (2-1) تعداد سکونتگاههای شهری دنیا از سال 1950 تا 2025 21
جدول شماره (2-2) تحول نسبت شهرنشینی در قلمرو جغرافیایی جهان (2025-1985) 23
جدول شماره (2-3) تحول تراکم نسبی جمعیت در قلمروهای جغرافیایی جهان (2025-1985) 24
جدول شماره (2-4) مقایسه شهر پایدار با شهرهای سنتی، صنعتی و مدرن 46
جدول شماره (2-5) مقایسه میانگین تراکم¬های جمعیتی مناطق مرکزی و متروپلی شهرهای کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه 62
جدول شماره (2-6) تراکم جمعیت مناطق غربی و شرقی ایران در ارتباط با معدل باران سالیانه 65
جدول شماره (2-7) عوامل مؤثر در تعیین تراکم¬های شهری 69
جدول شماره (2-8) ویژگی¬های مباشران مسکن 70
جدول شماره (2-9) تأثیرات تراکم شهر بر روی تقاضای انرژی شهری 82
جدول شماره (3-1) درصد رشد جمعیت شهر کرمانشاه در فاصله زمانی (1390-1335) 95
جدول شماره (3-2) جمعیت تعداد خانوار و بعد خانوار شهر کرمانشاه 97
جدول شماره (3-3) ساختمان سنی – جنسی شهر کرمانشاه در سال 1390 98
جدول شماره (3-4) تحولات جمعیت و تقسیمات کشوری استان کرمانشاه در سال¬های مختلف 100
جدول شماره (3-5) تعداد و تراکم جمعیت استان و درصد جمعیت آن نسبت به کل کشور در مقاطع مختلف زمانی 101
جدول شماره (3-6) میزان جمعیت و تراکم جمعیت در شهر کرمانشاه 102
جدول شماره (3-7) سرانه کاربری¬های وضع موجود در شهر کرمانشاه به تفکیک منطقه و شهر1382
103
جدول شماره (3-8) میزان جمعیت و تراکم¬های کلی، خالص و ناخالص شهر کرمانشاه به تفکیک مناطق در سال 1376 105
جدول شماره (3-9) تراکم مسکونی، خالص و مسکونی ناخالص و کلی مناطق شهری کرمانشاه در سال 1385 106
جدول شماره (3-10) جمعیت و مساحت و تراکم جمعیت شهر کرمانشاه در سال 1388 107
جدول شماره (3-11) توزیع نسبی جمعیت 10 ساله و بیشتر و وضع فعالیت به تفکیک جنسی (درصد) در سال 1390 117
جدول شماره (4-1) جمعیت، مساحت و تراکم جمعیت محلات مورد مطالعه سال 1390 123
جدول (4-2) وضعیت تراکم ساختمانی محلات مورد مطالعه 126
جدول (4-3) وضعیت قیمت هر مترمربع زمین در محلات مورد مطالعه 128
جدول (4-4) وضعیت ظرفیت تأسیسات در محلات مورد مطالعه 130
جدول (4-5) وضعیت ریزدانگی بافت در محلات مورد مطالعه 131
جدول (4-6) وضعیت ظرفیت خدمات محله¬ای در محلات مورد مطالعه 133
جدول (4-7) وضعیت ظرفیت حمل و نقل عمومی در محلات مورد مطالعه 135
جدول (4-8) وضعیت عرض معابر در محلات مورد مطالعه 137
جدول (4-9) وضعیت فاصله از مرکز شهر در محلات مورد مطالعه 139
جدول (4-10) مقیاس تعیین ارجحیت 141
جدول (4-11) اولویت¬بندی ارجحیت معیارها نسبت به یکدیگر براساس ضرایب ارجحیت ساعتی 141
جدول (4-12) مقایسه زوجی گزینه¬ها 145
جدول (4-13) محاسبات انجام شده برای توزیع جمعیت در محلات مورد مطالعه 147
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار شماره (2-1) درصد جمعیت شهرنشین دنیا از سال 1950 تا 2025 19
نمودار شماره (2-2) توزیع جمعیت شهری در نواحی مختلف دنیا طی سال¬های 1950، 2011، 2025
20
نمودار شماره (2-3) تحول نسبت شهرنشینی در قلمرو جغرافیایی جهان 23
نمودار شماره (2-4) عوامل مؤثر بر نحوۀ توزیع تراکم جمعیت 26
نمودار شماره (2-5)توزیع تراکم شهری در نواحی مختلف جهان در سال 1990 61
نمودار شماره (3-1) رشد جمعیت شهر کرمانشاه در طی دوره زمانی 1390-1335 95
نمودار شماره (3-2) نمودار هرم سنی – جنسی شهر کرمانشاه در سال 1390 98
نمودار شماره (4-1) نمودار گرافیکی سلسله مراتبی مدل AHP برای توزیع تراکم جمعیتی 125
فهرست اشکال
شکل (2-1) طرح شهر نامتمرکز و پراکنده 42
شکل (2-2) تغییرات شیب تراکم از مرکز به پیرامون در مقاطع مختلف زمانی 57
شکل (2-3)عوامل موثر بر تراکم و پراکنش شهری 63
شکل (3-1) تعیین نقش اقتصادی کرمانشاه با مدل یاگرام سه گوش ژورژ شابو و بوژوگارنیه 1385 118
شکل (4-1) مقایسات دودویی معیارها و وزن هرکدام در محیط Expert choice 142
شکل (4-2) وزن زیر معیارهای همسویی با گرایشات مردمی در محیط Expert choice 143
شکل (4-3) وزن زیرمعیارهای کاهش ترافیک در محیط Expert choice 143
شکل (4-4) وزن زیرمعیارهای ارتقاءِ کیفیت کالبدی در محیط Expert choice 144
شکل (4-5) وزن زیر معیارهای ظرفیت تاسیسات در محیط 144
فهرست نقشه¬ها
عنوان صفحه
نقشه شماره (3-1) موقعیت استان کرمانشاه در کشور، شهرستان در استان، شهر کرمانشاه در شهرستان 91
نقشه شماره (3-2) اقلیم استان کرمانشاه براساس تقسیم¬بندی سیلیاتف 92
نقشه شماره (3-3) تراکم نسبی جمعیت شهر کرمانشاه در سال 1390 96
نقشه شماره (3-4) تقسیمات سیاسی استان کرمانشاه 100
نقشه شماره (3-5) موقعیت شهر کرمانشاه به تفکیک مناطق 105
نقشه شماره (3-6) نقشه شهر کرمانشاه به تفکیک محلات 108
نقشه شماره (3-7) نقشه تراکم جمعیتی شهر کرمانشاه 109
نقشه شماره (3-8) نقشه روند تکوین شهر کرمانشاه 115
نقشه شماره (4-1) نقشه توزیع تراکم جمعیت در محلات مورد مطالعه 124
نقشه شماره (4-2) نقشه وضعیت تراکم ساختمانی در محلات مورد مطالعه 127
نقشه شماره (4-3) نقشه وضعیت قیمت زمین در محلات مورد مطالعه 129
نقشه شماره (4-4) نقشه وضعیت ریزدانگی بافت در محلات مورد مطالعه 132
نقشه شماره (4-5) نقشه وضعیت سرانه خدماتی در محلات مورد مطالعه 134
نقشه شماره (4-6) نقشه وضعیت حمل و نقل عمومی در محلات مورد مطالعه 135
نقشه شماره (4-7) نقشه وضعیت معابر در محلات مورد مطالعه 138
نقشه شماره (4-8) نقشه وضعیت محلات از مرکز شهر 140
نقشه شماره (4-9) نقشه تراکم جمعیت پیشنهادی در محلات مورد مطالعه 148
چکیده
افزایش جمعیت شهرها و چگونگی اسکان آنها یکی از مشکلات شهرهای امروزی میباشد و با توجه به لزوم حفظ اراضی کشاورزی و طبیعی و همچنین کاهش هزینه¬های شهری، مسأله توزیع مطلوب تراکم جمعیتی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هدف اصلی این پژوهش تحلیلی بر نحوه توزیع تراکم جمعیتی در سطح شهری با استفاده از مدل AHP در شهر کرمانشاه میباشد. برای دستیابی به این منظور، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. شهر کرمانشاه دارای 6 منطقه شهرداری است و برای انتخاب محلات از بین کل محلات شهر کرمانشاه به صورت تصادفی از هر منطقه شهری 2 محله انتخاب شده است. شاخصها و معیارهای مورد استفاده در پژوهش، شامل شاخص¬های هم¬سویی با گرایشات مردم، کاهش ترافیک، ظرفیت تأسیسات شهری موجود و ارتقاء کیفیت کالبدی میباشد که با استفاده از مدل AHP در محیط نرم¬افزاری GIS و Expert Choice به تحلیل نحوه توزیع تراکم جمعیتی در سطح محلات شهر کرمانشاه پرداخته شده است. یافته¬های تحقیق نشان میدهد که طبق نظرات کارشناسان، کاهش ترافیک با وزن 565/0¬ با اهمیت¬ترین معیار و ظرفیت تأسیسات شهری موجود با وزن 262/0، ارتقاء کیفیت کالبدی با وزن 118/0 و همسویی با گرایشات مردم با وزن 055/0 در رتبه¬های بعدی قرار دارند. از لحاظ وضعیت تراکم، در محلات 22 بهمن و دولت آباد بین تراکم موجود و پیشنهادی تفاوت وجود ندارد و در محله حافظیه نیاز به افزایش جمیعت وجود دارد و در بقیه محلات میزان تراکم موجود بیشتر از تراکم پیشنهادی میباشد.نتیجه بدست آمده حاکی از آن است که استفاده از مدل AHP به خوبی جوابگوی تحلیل توزیع تراکم جمعیت در شهر کرمانشاه بود و نشان داد که تراکم جمعیت در سطح محلات شهر کرمانشاه از توزیع مطلوبی برخوردار نمی¬باشد.